AGREGA
Agrega, beton ve yol yapımında kullanılan kum ve çakıl (veya kırmataş) karışımı olarak tanımlanmaktadır.
Agrega kaba ve ince agrega olarak iki ayrı sınıfta incelenebilir. Bu iki agrega boyutunu tane büyüklüğüne göre birbirinden ayırmada kullanılan kriter 4 milimetre boyutudur. 4 milimetreden iri boyuttaki tanelerden oluşan kısma kaba agrega, 4 milimetreden küçük boyuttaki kısma ince agrega denmektedir. Büyüklüğü 1-4 milimetre arasında olan agrega kum, 8-31,5 milimetre arasında olan agregaya çakıl 31,5-64 milimetre arasında olan agregaya ise balast olarak sınıflandırılmaktadır.
Doğal agrega, kum ocaklarından, dere yataklarından ya da deniz kıyısından elde edilirken; yapay agrega ise taşların, bu iş için üretilmiş araçlar (konkasör) ile kırılmasıyla mekanik olarak üretilir.
Beton içinde hacimsel olarak %60-75 civarında yer işgal eden agrega önemli bir bileşendir.
Agregalarda aranan en önemli özellikler;
- Sert, dayanıklı ve boşluksuz olmaları,
- Zayıf taneler (deniz kabuğu, odun, kömür vb….)içermemeleri,
- Basınca ve aşınmaya karşı mukavemetli olmaları,
- Toz, toprak ve betona zarar verebilecek maddeler içermemeleri,
- Yassı ve uzun taneler içermemeleri,
- Çimentoyla zararlı reaksiyona girmemeleri şeklindedir.
Agrega,betonu oluşturan malzemelerin en önemlilerinden biridir. Betonun hacminin yaklaşık olarak %75’ini agrega oluşturmaktadır. Kaba bir hesapla, yılda yaklaşık olarak 60 milyon ton agrega sadece hazır beton yapımında kullanılmaktadır.
Türk Standartları Enstitiüsü tarafından agregalar aşağıdaki gibi sınıflandırılmaktadır:
a) Agrega (Kum-Çakıl): Doğal yapay veya her iki cins yoğun mineral malzemenin, genellikle 100 milimetreye kadar çeşitli büyüklüklerdeki kırılmamış ve/veya kırılmış tanelerin bir yığınıdır.
b) Doğal Agrega: Teraslardan, nehirlerden, denizlerden, göllerden ve taşocaklarından elde edilen kırılmış veya kırılmamış yoğun yapılışlı agregadır.
c) Yapay Agrega: Yüksek fırın cüruf taşı, izabe cürufu veya yüksek fırın cüruf kumu gibi sanayi ürünü olan kırılmış veya kırılmamış yoğun yapılışlı agregadır.
d) İri Agrega: 4 milimetre açıklıklı kare delikli elek üzerinde kalan agrega olup kendi içersinde çakıl, kırma taş ve yapay taş olarak 3′ e ayrılır.
e) İnce Agrega: 4 milimetre açıklıklı kare delikli elekten geçen agrega olup kendi içersinde kum, kırma kum ve yapay kum olarak 3′ e ayrılmaktadır.
f) Taş Unu: 0,25 milimetre açıklıklı kare delikli elekten geçen ince malzemedir.
g) Karışık Agrega: İnce ve iri agreganın karışımıdır ve doğal karışık agrega, hazır karışık agrega ve yerinde karışık agrega olarak sınıflandırılır.
Beton agregası, beton veya harç yapımında çimento ve su karışımından oluşan, bağlayıcı malzeme ile birlikte bir araya getirilen, organik olmayan doğal veya yapay malzemenin genellikle 100 milimetreyi aşmayan hatta yapı betonlarında çoğu zaman 63 milimetreyi geçmeyen büyüklüklerdeki kırılmamış veya kırılmış tanelerin oluşturduğu bir yığındır. Betonda kullanılan agreganın dayanıklılığı, gözenekliliği, su geçirgenliği, mineral yapısı, tane şekli, gradasyonu, tanelerin yüzey pürüzlülüğü, en büyük tane boyutu, elastiklik modülü, termik genleşme katsayısı, agregada kil olup olmadığı ve agreganın temizliği gibi bir çok özellik betonun dayanıklılık derecesini etkilemektedir.
KUM
Yapı malzemesi olarak kum 0.063-2 milimetre tane boyutunda gevşek dokulu klastik bir sedimandır. Tane boyutu 0.063-0.25 milimetre arasında ince kum, 0.25-1 mm. arasında orta dereceli kum, 1-2 milimetre arasında ise kum deyimi kullanılmaktadır. Kum, kuvars, feldspat taneleri, kayaç artıkları, mika ve glokoni gibi minerallerin bir karışımıdır. Tanelerin yüzey özellikleri, sertliği, kil ve silt fraksiyonlarına oranı, kumun özelliğini belirleyen faktörlerdir. Bunun yanında, kalker (CACO3) kökenli kayaçların kırılması ve sınıflandırılması ile elde edilen yapay kumlar (taş unu) yaygın olarak kullanılmaktadır. Kökenleri, üretim şekilleri ve tane büyüklüklerine bağlı olarak, ülkeler ve bölgeler arasında önemli standart ayrılıkları ve isimlendirme farklılıkları mevcuttur.